Zasięg darmowego dostępu do Wi-Fi w Cieszynie

Wejdź na wersję strony dostosowanej dla osób niepełnosprawnych
visitCieszyn
  • Cieszyn z lotu ptaka
  • DLACZEGO WARTO?
    po co przyjechać do Cieszyna?
  • Historia i tradycja
  • Odkrywaj Cieszyn
  • Ciekawostki
  • Cieszyn INEurope
    Mapa
  • NOCLEGI/JEDZENIE
  • Cieszyn z lotu ptaka
  • DLACZEGO WARTO?
    • IMPREZY
    • HISTORIA MIASTA
    • PROGRAMY ZWIEDZANIA
    • ZABYTKI I ATRAKCJE
    • PRZEWODNIKI
  • Historia i tradycja
    • Dzieje miasta
    • Dzieje ratusza
    • Moneta w dawnym Cieszynie
    • Miasto i jego mieszkańcy
    • Osobistości
    • Tradycje cieszyńskie
    • Czarownica powołana
    • Cieszyńskie tramwaje
  • Odkrywaj Cieszyn
    • Odkrywaj Cieszyn latem
    • Odkryj Cieszyn w jeden dzień
  • Ciekawostki
    • Mapa Legend
    • Cieszyńskie Naj
    • Czy wiesz, że?
    • Cieszyn na starej fotografii
    • Witualny spacer
    • Cieszyn w liczbach
  • Cieszyn INEurope
  • NOCLEGI/JEDZENIE
    • HOTELE/POKOJE/KWATERY
    • RESTAURACJE
    • KAWIARNIE
    • CUKIERNIE
    • BARY/BISTRA
    • STOŁÓWKI
    • PIZZERIE
    • CIESZYŃSKIE KANAPKI

Cesarska inkwizycja w cieszyńskiej mennicy w 1649 r.

Podpis księżnej Elżbiety Lukrecji, dokument ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej
Stempel menniczy, połowa XVIII w.
Jak widać w latach panowania księżnej Elżbiety Lukrecji cieszyńscy mincerze wybijali monety niskich nominałów, ale w licznych emisjach. Praktyka ta musiała być opłacalna, skoro kontynuowali działalność, wynajmowanie praw do działalności menniczej stanowiło też niezłe źródło dochodów dla księżnej, znajdującej się stale w długach. Dzierżawa praw menniczych stanowiła 3% jej ogólnych rocznych dochodów. Natomiast dla Habsburgów, którzy od dawna dążyli do likwidacji resztek samodzielności poszczególnych śląskich książąt, korzystanie z ich praw menniczych było solą w oku. Ferdynand III po raz kolejny zabrał się za porządki po zakończeniu wojny trzydziestoletniej i podpisaniu traktatu westfalskiego w 1648 r., który dawał mu wolną rękę w sprawach Śląska. Pretekstem do interwencji był zarzut, że moneta cieszyńska jest małowartościowa i bita niezgodnie z przepisami. W kwietniu 1649 r. starosta Śląska wysłał rozkaz zamknięcia mennicy, nakaz wycofania cieszyńskiej monety z obiegu i dalszego jej używania na Śląsku. Księżna Elżbieta Lukrecja oczywiście się z tym nie pogodziła, zarządzając przeprowadzenie wewnętrznego śledztwa, które nie wykazało żadnych nieprawidłowości.

Zażądała też przysłania specjalnego pełnomocnika cesarskiego, a swojemu agentowi we Wrocławiu, uczonemu Henrykowi Cunradtowi poleciła bronić w stolicy Śląska jej praw menniczych. Zarzuty odrzucił też zdecydowanie Hans Losz, którego jednak księżna profilaktycznie poleciła aresztować. W piśmie do księżnej Losz powoływał się na swoją prawie trzydziestoletnią działalność w służbach jej ojca i brata, podkreślając, że w tym czasie nie było żadnych skarg, ani podejrzeń co do jego uczciwości. Pozostał jednak w areszcie, choć poręczyć za jego niewinność gotowych było wielu szanowanych mieszczan. W dniu 5 maja miejski wójt i ławnicy opieczętowali warsztaty Losza i Bremena, spisali też inwentarz znajdujących się w mennicy narzędzi służących do produkcji monet, a należących do mincerza Losza; spisano też narzędzia Ludwiga Bremena, mincerza skoczowskiego. Dzięki temu wiemy, jakim wyposażeniem dysponowały ich warsztaty, które oczywiście odpowiadały stosowanemu w XVII w. procesowi produkcji monet.

Najpierw należało przygotować surowiec i sporządzić stop odpowiadający określonej próbie, który walcowano do postaci blachy, następnie rozklepywano na kowadle. Znajdujemy więc w obu warsztatach piece do topienia metalu, miedziane i żelazne tygle, misy, kotły, a nawet żelazną patelnię do podgrzewania metalu. Następnie wycinano krążki metalu, tnąc nożycami albo przecinakiem, czyli tłokiem o zaostrzonych krawędziach, który od razu pozwalał na otrzymanie krążka. Taki stwierdzono na wyposażeniu warsztatu Losza. Najważniejszy etap to odbijanie monet, do czego służyły młoty i młotki (obaj mincerze mieli po kilka, różnej wielkości). Ale ważniejsze były tłoki zarówno dolne (te osadzano w drewnianym klocu), oraz górne. U Losza stwierdzono 40 starych i nowych tłoków górnych, Bremen miał tylko 4 nowe. Inwentarz określa je jako żelazne, ale zapewne były stalowe, jak w innych mennicach. Na tłoki musiano nanieść rysunek awersu i rewersu, przygotowany przy pomocy grawera. Ostatnią czynnością procesu produkcji monet było tzw. bielenie, po którym monety .jaśniały". Miało to ułatwić odróżnienie emisji wykonanych w mennicy od monet fałszywych, ale sprawiało też wrażenie, że monety są lepszej próby niż w rzeczywistości. Bielenia dokonywano przez gotowanie w kotłach wypełnionych roztworem soli i tzw. kamienia winnego (winianu potasu), które obaj mincerze przechowywali w beczkach i workach. Resztę spisanego wyposażenia stanowiły wagi i odważniki oraz pojemniki z pagamentem i złomem miedzianym.

W międzyczasie cesarska Komora we Wrocławiu w kolejnych pismach precyzowała, że licha cieszyńska moneta zalała cały Śląsk, zwłaszcza Górny, a to za pośrednictwem cieszyńskiego Żyda Jakuba Singera, agenta mennicy. Jego także więc nakazano aresztować. Singer energicznie odpierał zarzuty, twierdząc, że jedynie dostarczał pagamentu i rozwoził monetę po kraju (co potwierdzali mincerze), a przez prawie dwa lata w ogóle nie przebywał w Cieszynie, ale w Krakowie. Do kompletu uwięziono także Ludwiga Bremena i probierza Stadlera, wszyscy posiedzieli w piwnicy pod ratuszem, na którą mocno się skarżyli, była bowiem wilgotna i zatęchła. Cesarscy delegaci zjawili się w Cieszynie dopiero 20 cze¬wca, przez cztery dni prowadzili przesłuchanie Losza i jego pomocnika, przebadali też narzędzia oraz monety. Podejrzenia komisji budził m.in. fakt, że zarówno Losz, jak i Bremen zasadniczo działali bez probierza, a wcześniej Rundt byl blisko spowinowacony z wardejnem Stadlerem. W ramach śledztwa komisja udała się też do „Pilothischen Haufee, alwo anjetzo HanS Loses Laboratorium ist". Tu kazano Loszowi rozpalić ogień, aby przeprowadzić próbę roztopienia monet i sprawdzenia zawartości w nich szlachetnego kruszcu. Okazało się, że Losz z grzywny srebra wybijał 243-244 monety, natomiast Bremen więcej (nawet do 256). Ogólnie jednak cesarscy wysłannicy niczego specjalnie karygodnego nie znaleźli, stwierdzili jedynie nieporządek, braki w kontroli itp. Komisja ustaliła też, że pagament kupowano głównie w Krakowie, czystego srebra nie sprowadzano, a złotych monet wybito tylko niewielką liczbę, dla celów reprezentacyjnych. Co najważniejsze waga i zawartość kruszcu w przebadanych monetach nie odbiegały od cesarskich. Ostatecznie więc w sierpniu cesarz zgodził się na zwolnienie aresztowanych mincerzy, za poręką, ale chętnych do tego w Cieszynie nie brakowało, nawet w odniesieniu do Żyda Singera.

Na tym sprawa się skończyła i po pół roku przerwy księżna mogła wznowić działalność swej mennicy. Cesarska inkwizycja niczego karalnego w funkcjonowaniu mennicy nie ujawniła, spowodowała jednak koniec działalności Hansa Losza w Cieszynie. Prowadził potem od 1650 r. biskupią mennicę w Kromefiżu na Morawach, gdzie zmarł w 1655 r. W Cieszynie pozostawił dom oraz dzieci: córkę Annę i syna Wilhelma, który został złotnikiem. Odszedł także Bremen, którego komisja ostrzegła, że jego próby mennicze są jednak nieodpowiednie. Po jego odejściu działalność mennicza w Skoczowie ustała na zawsze.

 
Tekst: Janusz Spyra
Zdjęcia: Dominik Dubiel, Renata Karpińska
Zdjęcie halerze Przemysława I Noszaka: Wojciech Woźniak

Jako ilustracje wykorzystano:
  • monety ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, zbiorów prywatnych
  • reprodukcje z publikacji: F. Friedensburg, "Die schlesischen Münzen des Mittelalters", Breslau 1931 oraz F. Friedensburg, H. Seger, "Schlesiens Münzen und Medaillen der Neueren Zeit" Breslau 1901;
  • reprodukcje z dzieła Lazerusa Erckera "Aula SubterraneaDomina Dominantium Subita Subditorum", Frankfurt am M., 1703 (ze zbiorów Biblioteki Głównej Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie)
  • reprodukcje z "Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des Métries", Paris 1751 - 1772 (ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej w Cieszynie)
 

 
 

POWRÓT

Zwiedzanie z pewnością ułatwi aplikacja mobilna „Cieszyn. Český Těšín – u nas”, w której spragniony wiedzy turysta odnajdzie garść informacji.

W mobilnym przewodniku znalazła się bogata baza obiektów – przede wszystkim zabytków i atrakcji turystycznych, a także gastronomii i obiektów noclegowych – idealne rozwiązanie dla osób, które planują w Cieszynie i Czeskim Cieszynie zostać nieco dłużej. Obiekty znajdujące się w aplikacji uzupełnione są o zdjęcia i opis, posiadają także lokalizację na mapie, dzięki czemu można do nich wyznaczyć trasę. Urozmaiceniem pobytu z pewnością będą propozycje kilku tras turystycznych, prowadzące użytkownika po najciekawszych miejscach okolicy.

Wyjątkową propozycją zwiedzania miast są trzy gry terenowe, łączące przyjemne z pożytecznym: rozwiązując zagadki jednocześnie uczymy się historii i poznajemy ciekawostki związane z regionem. Odgadywanie rozwiązań urozmaici spacery oraz pozwoli poznać mnóstwo tajemnic kryjących się na wśród zabytkowych murów. Gry terenowe również są oparte na geolokalizacji, dzięki czemu zabawa jest niezwykle przyjemna: po dotarciu na miejsce ukrycia zagadki użytkownik zostaje o tym powiadomiony i może przystąpić do zabawy. Jeśli zaś napotka trudności, może skorzystać z podpowiedzi. Na zakończenie czeka na niego wirtualny dyplom, którym może podzielić się w serwisach społecznościowych.

W aplikacji znajdziemy również informacje o historii miasta oraz planer, w którym możemy umieścić obiekty i trasy, aby zawsze mieć je pod ręką.

Mobilny przewodnik został stworzony w pięciu językach: polskim, czeskim, angielskim, francuskim i niemieckim a do prawidłowego działania nie wymaga połączenia z internetem, wystarczy wcześniej zaktualizować bazę danych. Zapraszamy do Cieszyna!



Projekt dofinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska
– Rzeczpospolita Polska 2007-2013 i budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Śląsk Cieszyński – Těšínské Slezsko.

Cieszyńskie Centrum Informacji
Rynek 1, 43-400 Cieszyn
tel. 33 479 42 49
NAJWAŻNIESZE ADRESY
Film promocyjny Cieszyna
Cieszyn z lotu ptaka
Administrator strony:
Biuro Promocji, Informacji i Turystyki, Urząd Miejski
tel.: +48 33 4794 240
e-mail: promocja@um.cieszyn.pl
© 2019 All rights reserved
Polityka prywatności
Deklaracja dostępności
<
wykonanie: