Mennictwo cieszyńskie w czasach Fryderyka Wilhelma (1617-1625)
Z tego okresu (po 1624 r.) pochodzi skarb monet znaleziony w 1941 r. w Brennej-Leśnicy. Znajdowały się w nim m.in. monety księstwa cieszyńskiego z lat 1621-22. Mimo wojny książę Fryderyk Wilhelm zdążył bowiem uruchomić na nowo działalność menniczą, a na monetach wybijanych w latach 1620- 1624 znajdujemy inicjały „HL", co oznacza Hansa Losza. Wypuścił on na rynek sporą liczbę monet różnych nominałów, mianowicie trzeciaki o wadze 0,6 grama, zwane teraz greszlami albo grosikami (groszykami) z majestatycznym jabłkiem i krzyżem (1622-23), 3-krajcary, zwane w literaturze czeskiej groszami w trzech różnych typach (1620-23) oraz grosz potrójny (trojak) w 1624 r. Ten ostatni wzorowany jest na monetach tej samej wartości bitych przez księcia Adama Wacława, różnią się jedynie podobizną władcy, teraz z szyją ozdobioną hiszpańskim kołnierzem. Losz wybijał też nowe typy monet, które pojawiły się w czasie inflacji: 12-krajcarówki, a nawet 24-krajcarówkę w 1621 r. Na tej stosunkowo dużej monecie, o średnicy 31 mm, na awersie zamieszczono oczywiście portret księcia, na rewersie rozbudowany herb księstwa cieszyńskiego. Portrety księcia znajdują się także na 12-krajcarówce. Ogólnie jednak były to monety niskiej wartości, jak i wszystkie z tego czasu zwane monetami kiperowymi, bite znowu według polskiego wzoru. Nie brak też podobizny księcia Fryderyka Wilhelma na najambitniejszym przedsięwzięciu menniczym Hansa Losza z tego okresu, mianowicie talarze z 1623 r. Jest on wzorowany na talarze Rundta z 1611 r., ale książę jest tu przedstawiony w kaftanie z otwartym kołnierzem. Napis w otoku na rewersie brzmi „IN DEO MEO TRANSGREDIAR MVRVM".
Książę Fryderyk Wilhelm wznowił też produkcję menniczą w Skoczowie, gdzie prawa do wybijania monet wynajął od niego Daniel Raschke. Znane są bite przez niego w latach 1621-22 3-krajcarówki, 12-krajcarówki oraz 24-krajcarówka ze specyficznym znakiem „S" wewnątrz litery „C".
Ostatnie wybite w Cieszynie monety Fryderyka Wilhelma noszą datę 1624 r. Rok później książę zmarł w Kolonii w drodze do Niderlandów, gdzie miał walczyć z protestantami. W rok po jego śmierci okupujące Cieszyn wojska duńskie wywiozły z cieszyńskiej mennicy wyposażenie oraz naczynia wartości prawie 30 tys. złotych do warsztatu w Hradcu pod Opawą. Do 1627 r. wybijano tam w wielkich ilościach przy pomocy narzędzi z Cieszyna fałszywe monety miedziane z domieszką srebra, które pozyskiwano z miedzianych kotłów z browarów. Rozprowadzano je, gdzie się dało, m.in. w wielkich ilościach wywożono do Krakowa, także wprost z Cieszyna. Jako mincerz działał w Hradcu w latach 1626-27 wspomniany Daniel Raschke, który po skończeniu najmu w Skoczowie, zdążył jeszcze działać jako mincerz w Raciborzu.
Rabunek wyposażenia oraz długotrwały stan zawieszenia kwestii dziedzictwa władzy w księstwie cieszyńskim spowodowały kolejną dłuższą przerwę w działalności cieszyńskiej mennicy. Efekt działalności mincerzy, a właściwie cieszyńskich książąt, na polu mennictwa długo jeszcze ponosili prości ludzie. W 1635 r. cesarz Ferdynand II wydał mandat, w którym zestawił będące jeszcze w obiegu monety. Znajdujemy tu m.in. cieszyńskiego grosza księcia Adama Wacława z 1609 r., który w tym momencie był już tylko warty 10 halerzy.
Zdjęcia: Dominik Dubiel, Renata Karpińska
Zdjęcie halerze Przemysława I Noszaka: Wojciech Woźniak
Jako ilustracje wykorzystano:
- monety ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, zbiorów prywatnych
- reprodukcje z publikacji: F. Friedensburg, "Die schlesischen Münzen des Mittelalters", Breslau 1931 oraz F. Friedensburg, H. Seger, "Schlesiens Münzen und Medaillen der Neueren Zeit" Breslau 1901;
- reprodukcje z dzieła Lazerusa Erckera "Aula SubterraneaDomina Dominantium Subita Subditorum", Frankfurt am M., 1703 (ze zbiorów Biblioteki Głównej Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie)
- reprodukcje z "Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des Métries", Paris 1751 - 1772 (ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej w Cieszynie)