W. Kuś

           Obecna znajomość pradziejowego i średniowiecznego osadnictwa Ziemi Cieszyńskiej prezentuje się jeszcze stosunkowo skromnie. Dotyczy to zarówno stanu rozpoznania terenowego, jak i stopnia przebadania zarejestrowanych dotychczas stanowisk. Sytuacja ˙ta powoduje, że wiele zagadnień dotyczących problematyki osadnictwa pozostaje jeszcze nierozpoznanych. Niewątpliwy wpływ na obraz osadnictwa tego terenu mają własności fizjograficzne. Dominacja obszarów górskich i podgórskich, o niezbyt korzystnych warunkach ˙klimatycznych /zwiększona ilość opadów, krótszy okres wegetacji/ oraz trudne w uprawie gleby, ograniczały osadnictwo społeczności rolniczych w pradziejach. Istotne znaczenie w procesie osadniczym miało także położenie geograficzne terenu znajdującego się na północno-wschodnim i północnym przedpolu ważnych przejść „transkarpackich”- Bramy Morawskiej i Przełęczy Jabłonkowskiej. Przemieszczanie się przez te naturalne przejścia grup ludnościowych, w tym i wypraw o charakterze łupieżczym, mogło wpływać destabilizująco na trwałość osadnictwa na tym terenie. Pomimo tego prowadzone badania archeologiczne wykazują istnienie w pradziejach nie tylko krótkotrwałych pobytów ludzi na tym terenie, ale też istnienie trwałych osad, zakładanych w miejscach, które najlepiej odpowiadały wymaganiom ówczesnego człowieka.

           Pojawia się wtedy gospodarka rolno-hodowlana, przejawiająca się w trwałych formach osadniczych /osiedla z obiektami mieszkalno-gospodarczymi/. Osadę o takim charakterze odkryto i przebadano w ostatnich latach w Cieszynie- Krasnej. Także w tym przypadku nie wyklucza się istnienia jakiejś osady na Górze Zamkowej, tym bardziej, że w cieszyńskim muzeum znajdują się fotografie dwóch fragmentów ceramiki neolitycznej właśnie z Góry Zamkowej. Niestety brak samych zabytków. Ożywienie osadnicze na terenie regionu cieszyńskiego i samego Cieszyna następuje u schyłku epoki brązu /V okres epoki brązu 900-700 lat p.n.e./ oraz we wczesnym okresie epoki żelaza /okres halsztacki 700-400 lat p.n.e./. Zarejestrowane osiedla wyżynne zlokalizowane są na wzniesieniach i cyplach, na przedpolu Beskidu. Należy do nich obok Podobory /Rep. Czeska/, Międzyświecia, gm. Skoczów również Góra Zamkowa w Cieszynie. Badania archeologiczne prowadzone w latach 40. i 50. XX wieku wykazały istnienie tutaj osady ludności kultury łużyckiej, poświadczonej głównie w materiale ceramicznym. Niewykluczone, że osadnictwo z tego okresu kontynuowane jest również w okresie następnym zwanym lateńskim lub przedrzymskim /400 l. p.n.e. do pocz. naszej ery/. Na terenie ˙zachodniej i środkowej Europy to okres dominacji starożytnych Celtów, którzy w okresie swych wędrówek zasiedlają również część terenów Polski południowej. Również w Cieszynie na Górze Zamkowej mamy do czynienia z pozostałościami osady obronnej związanej z celtyckim plemieniem Kotynów. Dominującym elementem w materiale zabytkowym jest charakterystyczna ceramika grafitowa o formach i ornamentyce celtyckiej, toczona na kole garncarskim oraz lepiona ręcznie. Do wyjątkowych znalezisk należą złota moneta celtycka, paciorek szklany oraz łyżka odlewnicza. Ze względu na specyficzne cechy wyróżniające tą jednostkę kulturową określono ją mianem kultury puchowskiej od nazwy stanowiska Puchov na terytorium Słowacji. Powstała ona w wyniku połączenia elementów kultury celtyckiej oraz miejscowych tradycji kultury łużyckiej. 

           Fazę osadnictwa starożytnego zamyka nieliczny materiał zabytkowy związany okresem rzymskim. Okres rzymski /początek naszej ery do ok. 375 r./ reprezentowany jest na terenie cieszyńskim głównie przez luźne znaleziska monet cesarstwa rzymskiego, co odzwierciedla przebieg ówczesnych szlaków handlowych. W VI i VII w. n.e. następuje napływ i zasiedlenie obszarów Europy Środkowej i Południowej ˙przez Słowian. Na obszarze Śląska Cieszyńskiego zamieszkiwali słowiańscy Gołęszyce, zaliczani do grupy plemion śląskich.