Wstęp
.jpg)
Pieniądz towarzyszył mieszkańcom Cieszyna zawsze, chociaż w różnej postaci. Początkowo, jak wszędzie, były to różnego rodzaju płacidła, przy pomocy których dokonywano wymiany towarów. W czasach dominacji państwa wielkomorawskiego zamieszkujące Śląsk plemiona posługiwały się jako środkiem płatniczym m.in. grzywnami siekiero-podobnymi, których prawdziwy magazyn (3,5 tony) odkryto w Krakowie-Okole. Taką samą grzywnę znaleziono w oddalonym kilka zaledwie kilometrów od Cieszyna, a ściśle z jego historią związanym, grodzisku w Podoborze, użytkowanym od poł. VIII w. ne. Ale już dużo wcześniej na terenie późniejszego Śląska Cieszyńskiego znane były prawdziwe monety, mianowicie rzymskie. Monety rzymskie pochodzące z różnych okresów, znaleziono w kilkunastu miejscowościach Śląska Cieszyńskiego, m.in. w Kończycach Małych, Goleszowie czy Mostach. Znacznie większą rzadkością jest złota moneta celtycka, odkryta w 1951 r. w czasie badań archeologicznych na Wzgórzu Zamkowym w Cieszynie.
Dzieje monetarne Śląska Cieszyńskiego są ściśle związane z historią pieniądza w sąsiednich krajach, przede wszystkim Polski, Czech i Austrii. Od końca X w. do 1. połowy XIV w. Śląsk Cieszyński należał do Polski, mieszkańcy posługiwali się więc monetami polskimi. Pierwszymi były denary, które wybijał już książę Mieszko I, a potem król Bolesław Chrobry. Denary, które nazwą nawiązywały do monet rzymskich, były monetami srebrnymi, jedynymi w obiegu w zasadzie do końca XIII w. Początkowo ważyły ok. 1,5 grama, potem coraz mniej. Na Śląsku najwcześniej, bo w czasach Bolesława Śmiałego, produkowano monety w mennicy we Wrocławiu. Mennictwo górnośląskie ma późniejszy rodowód, rozpoczyna się w 2 poł. XII w., w czasach księcia Mieszka Plątonogiego, kiedy to wszyscy książęta z dynastii Piastów czuli się władni, aby wybijać własną monetę, a słaby senior, książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy nie był w stanie im tego uprawnienia (tzw. regale mennicze) zakazać. Mieszko Plątonogi zapewne miał mennicę w Raciborzu, gdzie rezydował, potem też w Opolu. Książęta opolsko-raciborscy, którym podlegała także kasztelania cieszyńska, bili przede wszystkim denary, w 1 poł. XIV w. także brakteaty. W XII i XIII w. było też regułą, że co kilka lat władcy na podległym im terytorium dokonywali przymusowej wymiany obiegowej monety na nową (tzw. renowacja monety), co przynosiło im znaczne dochody. Dodatkowe zyski przynosiło im zmniejszanie zawartości kruszcu w nowo bitych monetach, co prowadziło do dewaluacji waluty i perturbacji ekonomicznych. Na skutek tych manipulacji wartość poszczególnych monet stale się zmieniała, o czym należy pamiętać czytając niniejsze opracowanie. Historia cieszyńskiego mennictwa rozpoczyna się w momencie powstania samodzielnego księstwa cieszyńskiego i trwa aż do połowy XVII w. Od ponad półtora stulecia zajmowało się nią wielu badaczy. Ze starszych największe zasługi położył Wiktor Karger, m.in. penetrując trudno dla badaczy polskich dostępne materiały dotyczące ostatnich cieszyńskich Piastów, przechowywane w archiwum książąt Liechtensteinów w Wiedniu. Sporo pisali na ten temat autorzy czescy, z których wspomnieć należy Ericha Sefćika. Ostatnio dzieje mennictwa na Górnym Śląsku kompleksowo bada Borys Paszkiewicz.
Dzieje monetarne Śląska Cieszyńskiego są ściśle związane z historią pieniądza w sąsiednich krajach, przede wszystkim Polski, Czech i Austrii. Od końca X w. do 1. połowy XIV w. Śląsk Cieszyński należał do Polski, mieszkańcy posługiwali się więc monetami polskimi. Pierwszymi były denary, które wybijał już książę Mieszko I, a potem król Bolesław Chrobry. Denary, które nazwą nawiązywały do monet rzymskich, były monetami srebrnymi, jedynymi w obiegu w zasadzie do końca XIII w. Początkowo ważyły ok. 1,5 grama, potem coraz mniej. Na Śląsku najwcześniej, bo w czasach Bolesława Śmiałego, produkowano monety w mennicy we Wrocławiu. Mennictwo górnośląskie ma późniejszy rodowód, rozpoczyna się w 2 poł. XII w., w czasach księcia Mieszka Plątonogiego, kiedy to wszyscy książęta z dynastii Piastów czuli się władni, aby wybijać własną monetę, a słaby senior, książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy nie był w stanie im tego uprawnienia (tzw. regale mennicze) zakazać. Mieszko Plątonogi zapewne miał mennicę w Raciborzu, gdzie rezydował, potem też w Opolu. Książęta opolsko-raciborscy, którym podlegała także kasztelania cieszyńska, bili przede wszystkim denary, w 1 poł. XIV w. także brakteaty. W XII i XIII w. było też regułą, że co kilka lat władcy na podległym im terytorium dokonywali przymusowej wymiany obiegowej monety na nową (tzw. renowacja monety), co przynosiło im znaczne dochody. Dodatkowe zyski przynosiło im zmniejszanie zawartości kruszcu w nowo bitych monetach, co prowadziło do dewaluacji waluty i perturbacji ekonomicznych. Na skutek tych manipulacji wartość poszczególnych monet stale się zmieniała, o czym należy pamiętać czytając niniejsze opracowanie. Historia cieszyńskiego mennictwa rozpoczyna się w momencie powstania samodzielnego księstwa cieszyńskiego i trwa aż do połowy XVII w. Od ponad półtora stulecia zajmowało się nią wielu badaczy. Ze starszych największe zasługi położył Wiktor Karger, m.in. penetrując trudno dla badaczy polskich dostępne materiały dotyczące ostatnich cieszyńskich Piastów, przechowywane w archiwum książąt Liechtensteinów w Wiedniu. Sporo pisali na ten temat autorzy czescy, z których wspomnieć należy Ericha Sefćika. Ostatnio dzieje mennictwa na Górnym Śląsku kompleksowo bada Borys Paszkiewicz.
Tekst: Janusz Spyra
Zdjęcia: Dominik Dubiel, Renata Karpińska
Zdjęcie halerze Przemysława I Noszaka: Wojciech Woźniak
Jako ilustracje wykorzystano:
Zdjęcia: Dominik Dubiel, Renata Karpińska
Zdjęcie halerze Przemysława I Noszaka: Wojciech Woźniak
Jako ilustracje wykorzystano:
- monety ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, Muzeum Okręgowego im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, zbiorów prywatnych
- reprodukcje z publikacji: F. Friedensburg, "Die schlesischen Münzen des Mittelalters", Breslau 1931 oraz F. Friedensburg, H. Seger, "Schlesiens Münzen und Medaillen der Neueren Zeit" Breslau 1901;
- reprodukcje z dzieła Lazerusa Erckera "Aula SubterraneaDomina Dominantium Subita Subditorum", Frankfurt am M., 1703 (ze zbiorów Biblioteki Głównej Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie)
- reprodukcje z "Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des Métries", Paris 1751 - 1772 (ze zbiorów Książnicy Cieszyńskiej w Cieszynie)
