Niebawem, w Cieszynie rozpoczną się prace ziemne mające na celu przebudowę systemu kanalizacyjnego. Roboty prowadzone będą metodami wykopowymi i bezwykopowymi na terenie całego śródmieścia, do 2013 roku. Jako, że układ urbanistyczny miasta Cieszyna został w ubiegłym roku wpisany do rejestru zabytków, każde prace ziemne prowadzone na terenie określonym w rejestrze, muszą być prowadzone pod nadzorem archeologicznym. Budowa i przebudowa kanalizacji deszczowej i sanitarnej stanie się niepowtarzalną okazją do odkrycia nowych, nieznanych reliktów historycznej zabudowy miasta oraz do powiększenia kolekcji ważnych i ciekawych zabytków sztuki czy rzemiosła. Warto w tym miejscu przypomnieć o najważniejszych dotychczasowych odkryciach archeologicznych (większość to zasługa Wiesława Kusia), będących efektem nadzorów przy różnych inwestycjach budowlanych.

Do najbardziej spektakularnego odkrycia doszło w 1984 roku, przy ul. Szerokiej 4, w trakcie budowy obecnego budynku PZU. W głębokim wykopie odkryto trzy studnie-piwniczki cembrowane z surowych okrąglaków świerkowych. Z ich wnętrza wydobyto ponad 60 naczyń ceramicznych zachowanych w całości, kafel piecowy z herbem, trzy drewniane naczynia toczone na tokarce, trzy miski klepkowe, kopyta szewskie i piękny puchar szklany z guzkami. Najbardziej zaskakującym odkryciem było jednak jajko- zachowane i wydobyte w całości, złożone w naczyniu przed kilkuset laty! Całość zbioru datuje się na XIV do XVI w., są to więc zabytki pochodzące z najstarszych dziejów Starego Miasta Cieszyna. Studnie, piwniczki czy szamba średniowieczne nie należą do rzadkości. Przypuszczać można, że w każdym podwórku, na każdym zapleczu kamienicy, usytuowanej na cieszyńskiej starówce, takie obiekty muszą istnieć. Z przekazów ustnych i starych zdjęć wiemy, że kilka tego typu obiektów znaleziono na tyłach kamienic przy ul. Szerokiej.

Z estetycznego punktu widzenia, najciekawszy zabytek odkryto przy wykonywaniu sieci energetycznej na ul. Fredry, w 2000 roku. W płytkim, zaledwie pół metrowej głębokości wykopie znaleziono figurkę kobiety wykonaną z kości. Jak ustalono, jest to uchwyt sztućca, a zdobienie szaty oraz zalegająca z figurką ceramika, datują zabytek na XIV w.

W trakcie robót ziemnych, często odkrywa się nieznane relikty historycznej zabudowy miasta. Najczęściej są to zasypane studnie, piwnice, fundamenty budynków, czy też fragmenty muru obronnego Cieszyna. Niestety, często ze względu na ograniczenia czasowe i finansowe, duże, nieruchome obiekty eksploruje się tylko częściowo, chociaż jak w przypadku np. studni czy piwnic, to na ich dnie zalegają najciekawsze przedmioty. Przykładem takim może być kamienna studnia, usytuowana na rynku, ok. 4 m. na północ od fontanny, która po odkryciu, z niewyjaśnionych przyczyn, została zbadana tylko do 2 m. głębokości. Zasypane piwnice zanotowano przy ul. Szerokiej 9, Głębokiej 12, Stary Targ 13, Menniczej 16 i Srebrnej 7. Najciekawsze z historycznego punktu widzenia mury kamienne odkryto na rynku w 1998 roku w trakcie wymiany kanalizacji. Otóż kilka metrów od Domu Narodowego i budynku Poczty natrafiono na mur o nieznanym pochodzeniu, datowany na średniowiecze, który powinien zostać zweryfikowany w trakcie badań archeologicznych. Podobne, ważne relikty odkryto na ul. Fredry i Zamkowej. W 1997 roku wykonano badania georadarowe podłoża rynku, w których stwierdzono, że w północnej części rynku istnieją ślady dawnej, kamiennej zabudowy, natomiast na większości, pod powierzchnią kryją się relikty małotrwałych obiektów budowlanych (np. kramy).

Najciekawsze zabytki odkryte w trakcie inwestycji prowadzonych na Starym Mieście w Cieszynie, można oglądać na ekspozycji w Muzeum Śląska Cieszyńskiego.

Zofia Jagosz-Zarzycka
Dział Archeologii
Muzeum Śląska Cieszyńskiego